Quyết định về quyền nuôi con là một trong những vấn đề nhạy cảm của luật hôn nhân gia đình tại Việt Nam. Vấn đề người trực tiếp chăm sóc và nuôi dưỡng con thường nảy sinh khi cha mẹ ly thân hoặc ly hôn. Một trong những thắc mắc phổ biến nhất từ cả cha mẹ lẫn con cái là liệu trẻ có được quyền lựa chọn sống cùng cha hay mẹ hay không.
Bài viết này sẽ phân tích khuôn khổ pháp lý hiện hành, vai trò của ý kiến trẻ em trong các quyết định liên quan đến quyền nuôi con, và cách các Tòa án tại Việt Nam cân nhắc các yếu tố khác nhau để xác định điều gì là tốt nhất cho trẻ. Bài viết cũng đề cập đến các vấn đề liên quan như: độ tuổi có thể lấy ý kiến của trẻ, khả năng đồng thuận nuôi con (cùng nuôi), và trường hợp cả hai cha mẹ đều muốn giành quyền nuôi con hoàn toàn.
Cơ sở pháp lý về quyền nuôi con tại Việt Nam
Việc nuôi con được điều chỉnh bởi Luật Hôn nhân và Gia đình năm 2014, và theo quy định tại Điều 81, sau khi ly hôn, cha mẹ có quyền thỏa thuận với nhau về việc ai sẽ là người trực tiếp nuôi con. Nếu cha mẹ không đạt được thỏa thuận, Tòa án sẽ là cơ quan quyết định, dựa trên lợi ích tốt nhất của con.
Pháp luật Việt Nam không trao cho trẻ quyền tuyệt đối được tự mình lựa chọn sống với cha hay mẹ. Tuy nhiên, ý kiến của trẻ vẫn được xem xét, đặc biệt khi trẻ đã đủ trưởng thành để thể hiện mong muốn một cách hợp lý.
Trẻ bao nhiêu tuổi thì được xem xét ý kiến trong việc quyết định quyền nuôi con?
Pháp luật hôn nhân và gia đình Việt Nam quy định rõ về độ tuổi mà ý kiến của trẻ được coi là yếu tố quan trọng trong các vụ việc liên quan đến quyền nuôi con. Theo khoản 2 Điều 81 Luật Hôn nhân và Gia đình: “Nếu con từ đủ 7 tuổi trở lên, nguyện vọng của con sẽ được xem xét khi quyết định giao con cho ai trực tiếp nuôi dưỡng.”
Điều này có nghĩa là, từ 7 tuổi trở lên, ý kiến của trẻ sẽ được Tòa án cân nhắc, nhưng không có giá trị quyết định bắt buộc. Tòa án sẽ đánh giá xem mong muốn của trẻ có xuất phát từ ý chí thật sự, hiểu biết của trẻ, hay bị ảnh hưởng bởi một trong hai bên cha mẹ.
Tòa án xác định “lợi ích tốt nhất cho trẻ” như thế nào?
Lợi ích tốt nhất cho trẻ là nguyên tắc trung tâm, đóng vai trò định hướng trong mọi vụ việc về quyền nuôi con tại Việt Nam. Mặc dù ý kiến của trẻ là một yếu tố quan trọng, Tòa án còn xem xét thêm nhiều khía cạnh khác, bao gồm:
- Độ tuổi, mức độ trưởng thành về cảm xúc và tình trạng sức khỏe của trẻ
- Khả năng của mỗi cha mẹ trong việc tạo ra môi trường ổn định và yêu thương cho con
- Cơ hội học tập và điều kiện đi lại thuận tiện đến trường
- Điều kiện kinh tế và điều kiện sinh sống của từng cha mẹ
- Việc một trong hai cha mẹ từng có hành vi bạo lực gia đình hoặc thiếu trách nhiệm trong việc chăm sóc con
- Mối quan hệ tình cảm hiện có giữa trẻ và từng người cha hoặc mẹ
Tòa án sẽ chỉ xem xét mong muốn của trẻ nếu mong muốn đó phù hợp với các yếu tố trên, tức là phục vụ cho lợi ích toàn diện và lâu dài của trẻ.
Tòa án lấy ý kiến của trẻ như thế nào?
Thông thường, Tòa án sẽ lấy ý kiến của trẻ thông qua một buổi phỏng vấn riêng, do Thẩm phán hoặc chuyên gia được Tòa chỉ định thực hiện. Buổi phỏng vấn này được tiến hành không có mặt cha hoặc mẹ, nhằm tránh áp lực hoặc sự tác động từ bất kỳ bên nào.
Trong quá trình này, Tòa án sẽ tìm hiểu:
- Liệu trẻ có bị hướng dẫn hoặc tác động bởi cha hoặc mẹ hay không
- Mong muốn của trẻ xuất phát từ tình cảm thực sự hay từ yếu tố thực tế
- Trạng thái cảm xúc chung của trẻ
Toàn bộ thông tin thu được sẽ được ghi nhận lại và xem xét cùng với các chứng cứ khác để Tòa án đưa ra quyết định cuối cùng về quyền nuôi con.
Thanh thiếu niên có thể từ chối sống với cha hoặc mẹ không?
Mặc dù pháp luật Việt Nam quy định từ đủ 7 tuổi trở lên thì ý kiến của trẻ mới được xem xét trong việc quyết định quyền nuôi con, nhưng với trẻ lớn hơn hoặc ở độ tuổi thanh thiếu niên (thường từ khoảng 13 tuổi trở lên), ý kiến của các em thường có sức nặng hơn trong quá trình Tòa án.
Tòa án nhận thấy rằng trẻ vị thành niên đã có nhận thức rõ ràng hơn về bản thân, có khả năng diễn đạt suy nghĩ và mong muốn một cách rõ ràng, hợp lý hơn.
Tuy nhiên, Tòa án sẽ không tự động chấp nhận nếu người con từ chối sống với cha hoặc mẹ. Thẩm phán vẫn sẽ dựa trên nguyên tắc “lợi ích tốt nhất của trẻ”, đồng thời xem xét liệu việc từ chối đó có xuất phát từ những lý do chính đáng như: Lo ngại về an toàn, sức khỏe tinh thần, hoặc sự ổn định trong việc học tập.
Nếu cả hai cha mẹ đều muốn giành quyền nuôi con thì sao?
Khi cả cha và mẹ đều yêu cầu quyền nuôi con, Tòa án sẽ tiến hành đánh giá toàn diện về khả năng của từng người trong việc đáp ứng nhu cầu của trẻ.
Quá trình này thường bao gồm việc xem xét:
- Điều kiện sống và khả năng chăm sóc thực tế của cha và mẹ
- Ảnh hưởng về mặt tâm lý và tình cảm đối với trẻ
- Mức độ hợp tác hay mâu thuẫn giữa hai bên cha mẹ
Trong những vụ việc có mâu thuẫn gay gắt, Tòa án có thể tham khảo ý kiến của chuyên gia tâm lý hoặc chuyên gia bảo vệ trẻ em. Nguyện vọng của trẻ, đặc biệt khi trẻ từ đủ 7 tuổi trở lên, vẫn sẽ được lắng nghe và cân nhắc, nhưng phải phù hợp với lợi ích chung và sự phát triển toàn diện của trẻ. Quyền nuôi con sẽ được giao cho người cha hoặc người mẹ có khả năng bảo đảm tốt nhất cho cuộc sống, sự ổn định và hạnh phúc của trẻ.
Ý kiến của trẻ có được xem xét trong các trường hợp cha mẹ cùng nuôi con không?
Trong những trường hợp cha mẹ cùng nuôi con (hay còn gọi là quyền nuôi con chung), Tòa án thường phân chia thời gian cụ thể để mỗi bên cha mẹ thay phiên chăm sóc con. Mặc dù nơi cư trú hợp pháp của trẻ có thể được xác định là với một trong hai người, nhưng người còn lại vẫn được quyền thăm nom hoặc cùng chia sẻ thời gian chăm sóc.
Trong các trường hợp như vậy, ý kiến của trẻ có thể ảnh hưởng đến cách sắp xếp thời gian nuôi dưỡng. Ví dụ: nếu trẻ muốn sống với cha hoặc mẹ trong năm học, và ở cùng người còn lại trong các kỳ nghỉ, Tòa án có thể cân nhắc và ghi nhận mong muốn này trong phán quyết cuối cùng. Dù vậy, Tòa án vẫn đảm bảo rằng cả hai cha mẹ đều thực hiện đầy đủ nghĩa vụ của mình, và việc sắp xếp phải phục vụ tốt cho sự phát triển về cảm xúc cũng như học tập của trẻ.
Quyết định về quyền nuôi con có thể thay đổi về sau không?
Có. Pháp luật Việt Nam cho phép thay đổi quyết định nuôi con nếu hoàn cảnh thực tế có sự thay đổi đáng kể. Ví dụ:
- Một bên cha hoặc mẹ không còn đủ khả năng hoặc điều kiện để chăm sóc con
- Nhu cầu và hoàn cảnh của trẻ thay đổi theo độ tuổi hoặc giai đoạn phát triển
- Trẻ bày tỏ mong muốn mạnh mẽ và lâu dài được sống với người còn lại
Trong các trường hợp này, bất kỳ cha hoặc mẹ nào cũng có quyền nộp đơn yêu cầu Tòa án xem xét lại quyết định nuôi con. Khi xem xét, Tòa án sẽ tiếp tục lắng nghe nguyện vọng của trẻ, đặc biệt nếu trẻ từ đủ 7 tuổi trở lên.
Kết luận
Mặc dù trẻ em tại Việt Nam không có quyền để tự mình quyết định sống với cha hay mẹ, nhưng ý kiến của trẻ ngày càng được coi trọng hơn khi các em lớn dần.
Tòa án Việt Nam luôn cố gắng cân bằng giữa mong muốn của trẻ với việc đánh giá toàn diện về quyền lợi, hoàn cảnh gia đình và nhu cầu tình cảm của trẻ, nhằm đảm bảo lợi ích tốt nhất cho trẻ trong mọi trường hợp.
Nếu bạn đang tham gia tranh chấp quyền nuôi con hoặc muốn hiểu rõ hơn về quyền và vai trò của con mình trong quá trình này, thì việc tìm đến sự tư vấn của luật sư có kinh nghiệm trong lĩnh vực hôn nhân và gia đình là rất quan trọng.
Để được tư vấn về quyền nuôi con và pháp luật hôn nhân gia đình tại Việt Nam, vui lòng liên hệ Family Lawyers Vietnam qua địa chỉ email: letran@familylawyers.vn.
